Ministrant jest pomocnikiem przy sprawowaniu Mszy św. i podczas innych
nabożeństw liturgicznych. Łacińskie słowo "ministro, ministrare" znaczy "służyć, usługiwać". Służymy Bogu, kiedy
przyczyniamy się do tego, aby liturgia była piękna. Słowo ministrant wskazuje szczególnie na służbę we Mszy
świętej. Zatem ministrant usługuje kapłanowi, gdy przygotowany jest ołtarz i dary ofiarne potrzebne do sprawowania
ofiary Mszy świętej. Ministrant jest również tym, który niesie znaki, czyli pewne określone przedmioty, które
w liturgii są niezbędne. One to przedstawiają i wskazują zebranym ludziom inną rzeczywistość. Ponadto ministrant
jest także tym, który sam powinien być wyraźnym znakiem, a mianowicie, poprzez służenie winien wskazywać, iż każde
nabożeństwo liturgiczne sprawowane w kościele jest nie tylko sprawą kapłana, lecz sprawą całej parafii oraz
wszystkich wiernych. Ministrant przez swoje służenie pokazuje, że „uczestniczyć w liturgii” to nie jest tak jak
w kinie albo przed telewizorem tylko słuchać czy oglądać! „Uczestniczyć w liturgii” to znaczy także współdziałać
i współtworzyć ją, czynnie się w niej angażując!
Od kiedy istnieją ministranci? Odpowiedź na to pytanie jest właściwie bardzo prosta: od kiedy w ogóle istnieje nabożeństwo. W narodzie izraelskim było jedno pokolenie wybrane do służby w świątyni - pokolenie Lewiego. W powstającym Kościele apostołowie potrzebowali kogoś do posługiwania wiernych. Wybrali więc siedmiu pomocników i nazwali ich diakonami, to znaczy sługami. Gdy wspólnoty chrześcijańskie stawały się coraz większe, wszystko co było do wykonania, dzielono w formie różnych zadań pomiędzy członków danej wspólnoty. W ten sposób można w kilku słowach przedstawić ministrantów i naszą działalność .
Strój liturgiczny
Strój liturgiczny ministranta , podobnie jak szaty kapłana podczas sprawowania liturgii, pokazują wierzącym, ze zgromadzenie w Kościele nie jest zwyczajnym zgromadzeniem, lecz jest szczególną wspólnotą wierzących w Chrystusa. Uczestniczyć w liturgii jest równoznaczne z tym, iż trzeba współdziałać i współtworzyć ją, czyli trzeba się w pełni zaangażować.
Przepisy liturgiczne nie określają szczegółowo rodzaju stroju ministranta posługującego w kościele. Tradycyjnym strojem, który ma najdłuższą historię jest:
- Rewerenda − suknia, zakładana w pasie, w odpowiednim kolorze liturgicznym.
- Komża – krótka biała suknia.
- Kołnierz − zakładany wokół szyi i na ramiona na komżę. Kolor kołnierza również odpowiada okresowi liturgicznemu.
- Alba − biała szata używana również przez kapłanów i diakonów, zazwyczaj przepasana cingulum.
Stopnie formacji ministranckiej
Tak jak każda diecezja dopuszcza różne stroje ministrantów, tak
również wyróżnia się różne stopnie posługi ministranckiej. Podstawowymi funkcjami, ustanowionymi przez
Dyrektorium Krajowego Duszpasterstwa Służby Liturgicznej są:
- Kandydat – przyjęto, że kandydaci nie mają stroju liturgicznego, są jednak od tego wyjątki. Okres kandydatury określa proboszcz lub opiekun parafialny LSO. Winien on być na tyle długi, aby kandydat poznał wszystkie elementy służby przy ołtarzu.
-
Ministrant – po okresie kandydatury zostaje uroczyście pobłogosławiony do pełnienia funkcji ministranta.
Rodzaj posługi dostosowuje się do wieku i umiejętności ministranta. W niektórych diecezjach ministranci dzielą
się kategoriami służby, którą wykonują np. ministrant światła, ministrant krzyża czy ministrant księgi.
- choralista – daje wiernym sygnały do przyjęcia odpowiednich postaw ciała za pomocą kołatek, dzwonków i gong;
- ministrant światła (inaczej lucyferariusz; z łac. lux, cis – światło) – opiekuje się świecami, posługuje do nich;
- ministrant księgi (inaczej librysta lub manduktor; z łac. libra – księga) – dba o księgi liturgiczne, przygotowuje je przed celebracją liturgiczną; może posługiwać celebransowi przy mszale;
- ministrant ołtarza – posługuje przy naczyniach liturgicznych ; podaje chleb, wino i wodę do sprawowania Eucharystii, usługuje kapłanowi, a przy udzielaniu wiernym Komunii świętej, przytrzymuje patenę pod Ciałem Pańskim, by jego okruszyny nie spadły na ziemię;
- ministrant krzyża (inaczej krucyferariusz z łac. crux, cis – krzyż) – nosi krzyż podczas procesji i drogi krzyzowej;
- lektor – ministrant Słowa Bożego – proklamuje Słowo Boże (czytania z wyjątkiem Ewangelii) oraz odczytuje wezwania Modlitwy Powszechnej;
- psałterzysta – wykonuje psalmy, zazwyczaj jest ministrantem Słowa Bożego posiadającym uzdolnienia muzyczne;
- kantor – intonuje pieśni, dba o oprawę muzyczną liturgii i zaangażowanie wiernych w śpiew, ta funkcja rzadko już występuje w Polsce i jest często mylona z psałterzystą. Kantor zazwyczaj jest ministrantem Słowa Bożego posiadającym uzdolnienia muzyczne;
- ceremoniarz – mistrz ceremonii – jego zadaniem jest koordynowanie działań pozostałych ministrantów; jest odpowiedzialny za prawidłowy przebieg liturgii, przeprowadza próby z ministrantami, musi być zaznajomiony z przepisami liturgicznymi; Można wyróżnić także inne funkcje:
- turyferariusz – odpowiedzialny jest za kadzielnicę (trybularz): jej przygotowanie i utrzymanie w czystości;
- nawikulariusz – służy razem z turyferariuszem – niesie kadzidła w naczyniu, zwanym „łódką”;
- ministrant wody – nosi kociołek z woda święconą: podczas aspersji (pokropienia wiernych woda święconą) oraz błogosławieństw i poświęceń
- ministrant mitry – podczas mszy sprawowanej przez infułata lub biskupa – trzyma mitrę lub infułę w momentach liturgii, gdy ten jej nie używa;
- ministrant pastorału – podczas mszy pod przewodnictwem biskupa trzyma pastorał w momentach liturgii, gdy ten go nie używa.
Dziewczęta przy ołtarzu
W Polsce od 1994 funkcje ministrantów mogą pełnić również kobiety, jeśli w danej diecezji zezwolił na to ordynariusz. Kongregacja Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów wydała 15 marca 1994 List ogólny do przewodniczących Konferencji Biskupów na temat posługi świeckich w liturgii, zgodnie z którym poszczególni biskupi mogą w swoich diecezjach zezwolić na posługę przy ołtarzu także kobietom. Warunkiem takiego zezwolenia są „prawdziwe potrzeby parafii i dobro wiernych”. Dziewczęta dopuszczane są do służby przy ołtarzu jako ministrantki bądź lektorki, zazwyczaj w odmiennym stroju. Nie dopuszcza się ich do zadań ceremoniarza.